Problematyczny zachowek w fundacji rodzinnej

Zachowek to instytucja prawa spadkowego, mająca na celu ochronę najbliższych osób spadkodawcy przed dowolnym korzystaniem przez niego ze swobody testowania i rozporządzania jeszcze za życia swoim majątkiem w drodze darowizn.

Stanowi kompromis pomiędzy zagwarantowaną spadkodawcy swobodą rozdysponowania majątku na wypadek śmierci, a prawem bliskich do partycypowania w określonym zakresie w majątku zmarłego członka ich rodziny. Najprościej zachowek można zdefiniować jako ułamek wartości udziału spadkowego, który przypadłby uprawnionemu do zachowku, gdyby spadkodawca w testamencie nie zapisał majątku komuś innemu.

Uprawnienia zachowkowe spadkobierców kontrowersyjne

W projekcie ustawy o fundacji rodzinnej, kwestią budzącą kontrowersje są uprawnienia zachowkowe spadkobierców. Zgodnie z założeniami, możliwość dochodzenia zachowku będzie dotyczyła przekazanych do fundacji aktywów. Projekt przewiduje, że fundacja – w stosunku do której spadkobiercy zgłoszą prawo o zachowek dotyczący majątku wniesionego przez spadkodawcę – będzie mogła tę płatność rozłożyć na raty. Przewidywany czas spłacenia spadkobierców ma wynosić nie dłużej niż na 5 lat, niemniej jednak, w szczególnych sytuacjach sąd może ten termin wydłużyć.

Fundacja będzie mogła z kolei złożyć wniosek do sądu o zmniejszenie wysokości zachowku. Wysokość zachowku dodatkowo ulega pomniejszeniu o świadczenia wypłacone uprawnionemu do zachowku tytułem świadczeń z fundacji rodzinnej tj. beneficjentowi. Takie rozwiązanie ocenić można pozytywnie, gdyż narzędzia te pozwolą utrzymać stabilność finansową oraz pomogą obniżyć ryzyko niewypłacalności fundacji rodzinnej z jednoczesnym brakiem pokrzywdzenia dla uprawnionych do zachowku.

Przedsiębiorcy postulują wyłączenie prawa do zachowku

Przedstawiciele firm rodzinnych podczas konsultacji z resortami rozwoju, finansów i sprawiedliwości postulowali wyłączenie prawa do zachowku. Pozwoliłoby to zapobiec rozdrobnieniu akcjonariatu firmy rodzinnej. Nie wpływałoby także na pogorszenie jej sytuacji finansowej poprzez natychmiastową spłatę zachowku. Według ekspertów lepszym rozwiązaniem byłoby ograniczenie zachowku do 20-25% zysków spółek należących do fundacji w proporcji do posiadanych udziałów, co stanowiłoby poziom porównywalny do średniej wielkości zysku przeznaczonego na wypłatę dywidendy przez spółki kapitałowe. Przy czym żądanie wypłaty zachowku winno być fakultatywne. Po realizacji tego roszczenia osoba uprawniona do zachowku traciłaby status beneficjenta fundacji.

Wypłata zachowku zagrożeniem dla fundacji

Jednak nawet w przypadku dużej wartości aktywów wniesionych do fundacji, wypłata zachowku może stanowić realne zagrożenie dla płynności finansowej fundacji, a w skrajnych przypadkach doprowadzić do konieczności spieniężenia części jej aktywów. Tym samym fundacja nie byłaby w stanie zagwarantować bezpieczeństwa i jedności majątku, który do niej wniesiono, w szczególności firmy rodzinnej.

Podsumowanie

Zapisy projektu ustawy o fundacjach rodzinnych dotyczące problematyki zachowku wzbudzają kontrowersje wśród właścicieli firm rodzinnych. W celu zwiększenia atrakcyjności instytucji fundacji rodzinnej jako instrumentu sukcesji należałoby wprowadzić dogodne zmiany.

Wprowadzenie do polskiego systemu prawnego instytucji fundacji rodzinnej ma być narzędziem do przeprowadzania wielopokoleniowej sukcesji biznesu. Proponowane rozwiązania pozwalają na akumulację polskiego kapitału oraz gwarantują utrzymanie polskich firm rodzinnych w rękach najbliższych.

Kancelaria Szołajski Legal Group prowadzi sprawy związane z przeprowadzaniem skutecznie sukcesji w firmach rodzinnych oraz przygotowuje firmy rodzinne do przekształcania w fundacje rodzinne. Jeśli potrzebujesz pomocy, zapraszamy do kontaktu.